Ziarninowanie - co to jest i jak przyspieszyć gojenie rany?

Ziarninowanie jest jednym z dwóch podstawowych sposobów gojenia się ran - tym trudniejszym, dłuższym i wymagającym bardziej starannej pielęgnacji. Zobacz, na czym polega mechanizm proces zasklepiania rany za pomocą ziarniny i co należy zrobić, by proces ten przyspieszyć.

Co to jest ziarninowanie?

Istnieją dwa podstawowe mechanizmy gojenia się ran:

• rychłozrost, nazywany też gojeniem pierwotnym (łac.: per primam intentionem). Z reguły proces ten zachodzi w sytuacji, gdy brzegi rany są regularne i położone blisko siebie. Wówczas schodzą się ze sobą w naturalny sposób, pozostawiając ślad w postaci wąskiej blizny. Dzieje się tak w przypadku niewielkich skaleczeń oraz poważniejszych, ale precyzyjnych cięć skóry (na przykład skalpelem w czasie operacji);
• ziarninowanie, czyli gojenie wtórne lub opóźnione (łac.: per secundam intentionem). Jest to bardziej złożony mechanizm, typowy dla ran rozległych, nieregularnych, niezszytych wiążących się ze znacznym uszkodzeniem tkanek. Zachodzi w przypadku tych urazów, które nie goją się w prosty sposób poprzez szybkie połączenie i zabliźnienie. Wymienić wśród nich można między innymi:
  - rany szarpane,
  - oparzenia,
  - odleżyny,
  - owrzodzenia.

Z wyżej wymienionych, ziarninowanie rany jest procesem trudniejszym, dłuższym i mniej pożądanym (choć często nieuniknionym). Wiąże się z ryzykiem powikłań i wymaga szczególnie starannej pielęgnacji, najlepiej z użyciem specjalistycznych środków przeznaczonych do tego celu.

Gojenie rany przez ziarninowanie

Gojenie rany przez ziarninowanie polega na wypełnieniu ubytku w starej tkance poprzez nabudowanie się nowej. Materiałem „budulcowym” jest tak zwana ziarnina, składająca się z tkanki łącznej, szczelnie wypełnionej (około 60 proc. objętości) siecią naczyń włosowatych. Odbudowa następuje poprzez tak zwaną angiogenezę.

Jest to bardzo złożony proces przebiegający w kilku fazach. W pierwszej kolejności naczynia włosowate zwiększają przepuszczalność, wskutek czego wydostają się z nich białka takie, jaka fibrynogen, fibronektyna, cytokiny i inne. Tworzą one tymczasową macierz pozakomórkową, która umożliwia namnażanie się i migrację komórek śródnabłonka. Warto jednak wiedzieć, że podwyższona przepuszczalność ma też skutek uboczny, jakim jest zwiększone ryzyko występowania obrzęków.

Na dalszym etapie gojenia rany znaczenia nabiera FGF (ang.: fibroblast growth factor), czyli tak zwany czynnik wzrostu fibroblastów (komórek tkanki łącznej). Pod pojęciem tym kryje się grupa peptydów, która napędza migrację wspomnianych komórek śródbłonka. Jednocześnie w środowisku rany rośnie stężenie substancji określanej jako VEGF (ang.: vascular endothelial growth factor) - czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego. Białko to promuje rozrost unaczynienia, rozszerza naczynia zwiększając przepływ krwi do tkanek a także stymuluje zwiększoną syntezę tlenku azotu oraz prostacykliny, a więc substancji, które zmniejszają agregację płytek krwi i zapobiegają powstawaniu skrzepów.

Finalnym efektem wszystkich tych procesów jest powstanie tkanki przypominającej gęsto upleciony zbiór lekko przeźroczystych ziarenek zawierającej fibroblasty, kolagen, mukopolisacharydy w gęstej sieci naczyń włosowatych. Co ważne – ziarninowanie jest etapem przejściowym. Efektem finalnym powinno być utworzenie twardej tkanki bliznowatej.

Jak długo ziarninuje rana?

Proces ziarninowania zaczyna się zazwyczaj około czwartego-piątego dnia od powstania urazu. Wcześniej w środowisku rany wytwarzany jest stan zapalny, niezbędny do tego, by zostało ono „oczyszczone” przez komórki układu odpornościowego. Jak długo ziarninuje rana? W przypadku stosunkowo niewielkich, płytkich urazów, trwa to około 10 dni, jeśli zaś chodzi o rany ostre, czas ten może się wydłużyć do 3-4 tygodni. W przypadku ran przewlekłych na przykład owrzodzeń kończy dolnych proces ziarninowania może trwać nawet kilkanaście miesięcy. Tempo ziarninowania zależy jednak nie tylko od charakteru urazu, ale też wielu innych czynników.
Proces gojenia hamują między innymi:

• zakażenie rany,
• martwica tkanek,
• urazy mechaniczne,
• nadmierne zawilgocenie lub wysuszenie rany,
• złe ukrwienie okolic urazu.

Jak przyspieszyć ziarninowanie rany?

Jak przyspieszyć ziarninowanie rany? Przede wszystkim przez zapewnienie właściwych warunków w jej środowisku. Do pielęgnacji ran w fazie ziarninowania polecić można specjalne, nowoczesne żele hydrokoloidowe. Są to wyroby medyczne przeznaczone do stosowania na:

• rany różnego typu,
• odleżyny,
• owrzodzenia,
• otarcia,
• powierzchowne oparzenia.

Żele tego typu wykazują się aktywnym oddziaływaniem na rany. W przypadku tych sączących, pochłaniają nadmiar wilgoci, zamykając ją w strukturze żelu. Jeśli natomiast rany są suche (np. rozległe otarcia), hamują parowanie wody na zewnątrz. Opatrunki te zapobiegają też różnego typu infekcjom, które uniemożliwiałyby lub utrudniały proces gojenia. W sposób natychmiastowy łagodzą również dolegliwości bólowe. Zastosowanie żelu hydrokoloidowego powoduje też schłodzenie oraz zmiękczenie naskórka, co u umożliwia bezbolesną zmianę plastra lub bandaża zakrywającego miejsce urazu. Należy przy tym pamiętać, że opatrunki przy ranach ziarninujących należy wymieniać często i regularnie, nawet dwa razy na dobę.

Właściwa pielęgnacja powinna wydatnie skrócić czas gojenia się, a także sprawić, że blizna po ziarninowaniu będzie estetyczna oraz stosunkowo mało widoczna.

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Katarzyna Kulig