Jak przebiega gojenie się ran i skaleczeń

Rana – definicja

Rana to, zgodnie z definicją, przerwanie anatomicznej ciągłości tkanek lub ich uszkodzenie pod wpływem działania czynnika uszkadzającego. Czynnikiem uszkadzającym może być uraz mechaniczny, uraz termiczny (oparzenie, odmrożenie), uraz chemiczny lub energia promienista. Do klasycznych cech rany należy zaliczyć: ból, krwawienie i zianie. Zianie, czyli rozwarcie brzegów rany, jest zależne od kilku czynników, takich jak wielkość rany, sprężystość uszkodzonych tkanek oraz od kierunku rozdzielenia brzegów rany [1-3].

W zależności od sposobu działania siły urazowej oraz mechanizmu jej działania wyróżniamy szereg typów ran, np. rany cięte, kłute, postrzałowe, tłuczone, szarpane czy też kąsane. Często uszkodzeniom naskórka i skóry towarzyszy uszkodzenie głębiej położonych tkanek jak np. mięśni, nerwów, naczyń krwionośnych, ścięgien, kości czy stawów, co niewątpliwie istotnie wpływa na proces gojenia rany [1-2].

Gojenie ran

Gojenie się ran to szereg procesów biologicznych, zachodzących w ranie zmierzających do jej zamknięcia i wytworzenia blizny. Proces gojenia rany rozpoczyna się praktycznie zaraz po jej powstaniu. W pierwszym etapie rana lub skaleczenie wypełnia się skrzepem krwi. Ten skrzep to tzw. „biologiczny opatrunek”, który chroni ranę przed nadmiernym odwodnieniem i wnikaniem do niej drobnoustrojów. Strup, który może powstać nad skrzepem stanowi swoistą barierę ochronną. Pod nią gromadzą się w ranie komórki żerne czyli makrofagi, które oczyszczają ranę z obumarłych komórek. Gdy rana jest mała w następstwie gojenia dochodzi do całkowitej regeneracji naskórka z zachowaniem jego warstwowego układu. Natomiast gdy rana jest zbyt duża lub głęboka to organizm nie jest w stanie zregenerować wszystkich warstw i powstaje blizna [1-6].

Przebieg gojenia ran

W przebiegu procesu gojenia ran można wyróżnić następujące okresy:

1) Samozasklepianie się naczyń krwionośnych
2) Oczyszczanie rany
3) Odbudowa uszkodzonej tkanki

Samozasklepianie się naczyń krwionośnych

Uszkodzone naczynia początkowo krwawią, a następnie obkurczają się. Dochodzi do uruchomienia w ich obrębie procesu krzepnięcia, w następstwie którego w uszkodzonych naczyniach tworzy się z płytek krwi lokalny czop zaklejający ich światło i tamujący wypływ krwi. W dalszych etapach procesu krzepnięcia tworzy się galaretowaty skrzep, który skleja brzegi rany.

Oczyszczanie się rany

W następstwie uszkodzenia tkanek skóry dochodzi do rozwoju stanu zapalnego. W jego przebiegu w obrębie rany gromadzą się odpornościowe komórki zapalne a wokół rany pojawia się zaczerwienienie, obrzęk, bolesność oraz zwiększone ucieplenie. Rozszerzający się stan zapalny rozszerza blisko położone naczynia, dzięki czemu łatwiej wnikają do rany duże komórki układu odpornościowego (jak np. makrofagi). Komórki te oczyszczają ranę m.in. z chorobotwórczych bakterii oraz resztek tkankowych. W przypadku ran czystych o prostych krawędziach (np. w przypadku ran ciętych) proces oczyszczania przebiega stosunkowo szybko i zwykle trwa 1-4 dni. Z kolei w przypadku ran zabrudzonych, o nieregularnych krawędziach (np. w przypadku ran szarpanych) trwa znacznie dłużej i przebiega z trudnościami. Dlatego w przypadku tych ran bardzo istotnym elementem jest dokładne umycie i odkażenie rany za pomocą środków bakteriobójczych.

Odbudowa uszkodzonej tkanki, w przebiegu której wyróżniamy następujące etapy:

I. Odradzanie się komórek skóry:
w tym procesie uczestniczą fibroblasty, które produkują komórki skóry. Etap ten trwa od 4 do 42 dni, w zależności od wielkości rany.

II. Odtwarzanie ciągłości skóry:

• w przypadku małych, niezainfekowanych ran brzegi rany sklejają się same lub przy pomocy specjalnych szwów w fazie oczyszczenia i powstaje linijna blizna.
• w przypadku ran dużych początkowo powstaje w dnie rany lub skaleczenia ziarnina, która jest podłożem do regeneracji powierzchownych warstw naskórka i skóry. Faza ta rozpoczyna się po ok. 1-3 tygodni po urazie i niekiedy może trwać bardzo długo. Nowo powstałe włókna kolagenowe początkowo są ułożone w sposób nie uporządkowany, a następnie układają się w regularną strukturę. Ziarnina stopniowo ulega zwłóknieniu, twardnieje i wielokrotnie się kurczy i przekształca się w bliznę [1-5].

Sposoby gojenia ran

W związku z powyższym wyróżniamy następujące sposoby gojenia się ran:

Rychłozrost, czyli gojenie pierwotne, doraźne, w przebiegu którego brzegi rany zostają do siebie zbliżone, zrastają się ze sobą i powstaje linijna blizna. Jest to najbardziej korzystny sposób gojenia rany.

Ziarninowanie, czyli gojenie wtórne lub opóźnione, które trwa dłużej i zachodzi wówczas, gdy z różnych powodów nie doszło do pierwotnego zamknięcia rany. W takich przypadkach w dnie rany powstaje ziarnina, która jest podłożem do regeneracji powierzchownych warstw skóry i naskórka. Narastają one z brzegów rany na ziarninę. Takie gojenie wymaga starannej pielęgnacji i regularnych zmian opatrunków. Blizna powstała wyniku gojenia przez ziarninowanie jest dłuższa i bardziej widoczna [1-5].

Czynniki wpływające na proces gojenia

Czas i przebieg procesu gojenia się rany zależą od wielu czynników. Duży wpływ na przebieg procesu gojenia się rany mają cechy rany, tj. jej rozmiar, kształt, rodzaj, ilość uszkodzonych tkanek, ciała obce oraz warunki odpływu wydzieliny. Niezwykle ważnym czynnikiem jest także stan ukrwienia okolicy rany.

Szereg czynników może wpływać – pozytywnie lub negatywnie - na czas gojenia rany. Wśród nich należy wyróżnić czynniki miejscowe i ogólnoustrojowe. Najbardziej istotne z punktu widzenia medycznego są czynniki, które mają działanie opóźniające proces gojenia ran.

Do czynników miejscowych opóźniających proces gojenia rany zaliczamy: zakażenie rany, obecność w ranie tkanki martwiczej, wysuszenie rany (np. wywołane przez nieodpowiednie antyseptyki takie jak preparaty jodowe czy spirytus), nadmierny wysięk w ranie, niedostateczne ukrwienie obszaru rany oraz urazy mechaniczne rany. Lokalizacja rany także ma istotne znaczenie dla szybkości procesu gojenia. Najszybciej goją się rany w obrębie głowy i szyi, najwolniej na kończynach dolnych. Aby przyspieszyć gojenie ran warto stosować produkty miejscowe, które regulują mikrośrodowisko rany, np. w przypadku ran suchych hamują parowanie i utratę płynu.

Wśród ogólnoustrojowych czynników hamujących proces gojenia wymienia się: niedostateczne ukrwienie, niedokrwienie, niedożywienie, zakażenia ogólnoustrojowe, niedokrwistość, niedobory witamin i wapnia, niektóre choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, choroba nowotworowa, niewydolność nerek, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespoły krótkiego jelita) oraz przyjmowanie glikokortykosteroidów i innych leków immunosupresyjnych [1-3].

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii