Wspomaganie leczenia stopy cukrzycowej

Co to jest stopa cukrzycowa

Stopa cukrzycowa to jedno z przewlekłych powikłań cukrzycy, mogące występować u chorych na cukrzycę typu 1 i cukrzycę typu 2, które w krótkim czasie może doprowadzić do ciężkiego inwalidztwa. Według danych epidemiologicznych opublikowanych w raporcie „Cukrzyca. Ukryta pandemia. Sytuacja w Polsce. Edycja 2014” liczbę chorych na cukrzycę w Polsce szacuje się na 3 mln. Niemal 848 tys. osób, czyli ponad 25% Polaków dotkniętych tą chorobą to chorzy z nierozpoznaną cukrzycą, które często latami żyją w nieświadomości choroby, a ta stopniowo wyniszcza ich nerki, oczy, naczynia krwionośne oraz nerwy. To właśnie w tej grupie, z powodu braku jakiegokolwiek leczenia przeciwcukrzycowego, szczególnie wysokie jest ryzyko powikłań. Cukrzycę uważa się za epidemię XXI wieku. Zgodnie z prognozami liczba chorych na cukrzycę na świecie w 2025 roku osiągnie 333 miliony. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia „zespół stopy cukrzycowej” oznacza obecność infekcji, owrzodzenia (rany), destrukcji głębokich tkanek z obecnością cech neuropatii oraz niedokrwienia o różnym stopniu zaawansowania. Ryzyko powstania owrzodzenia w ciągu całego życia chorego na cukrzycę wynosi 12–25%, a prawdopodobieństwo amputacji u pacjentów z cukrzycą jest aż 30–40 razy wyższe niż u osób bez cukrzycy [1-3].

Obraz kliniczny

Klinicznie stopa cukrzycowa to owrzodzenie, czyli płytkie lub głębokie przerwanie ciągłości skóry, zlokalizowane najczęściej na części podeszwowej stopy, rzadziej na części grzbietowej stopy. Skóra jest przesuszona i złuszcza się. Zmiany skórne lokalizują się najczęściej na skórze śródstopia, na pięcie lub na grzbietach palców. Owrzodzenia stopy cukrzycowej są szczególnie narażone na zakażenia, które mogą się bardzo szybko rozprzestrzeniać. U chorych z cukrzycą proces gojenia się rany jest spowolniony co może skutkować rozwojem zakażenia lub zgorzeli, która potencjalnie może doprowadzić do amputacji części kończyny [1,3-4].

Przyczyny powstania stopy cukrzycowej

Stopa cukrzycowa jest powikłaniem cukrzycy wywołanym najczęściej niedokrwieniem oraz neuropatią. Niedokrwienie i niedostateczne utlenienie tkanek występuje, gdy we krwi utrzymuje się zbyt wysoki poziom glukozy. Neuropatia to z kolei uszkodzenie czuciowych włókien nerwowych (nerwów), w efekcie czego chory cierpi na zanik odczuwania bólu oraz temperatury. Jest to bardzo niebezpieczne i może prowadzić do nieświadomych, groźnych urazów, takich jak skaleczenia, czy poparzenia. Nie bez znaczenia jest także zbyt duże obciążenie różnych okolic stopy, wynikające z nieprawidłowego sposobu stawiania stopy podczas chodzenia i zmiany jej kształtu. W miejscach ucisku powstają odciski, w których najczęściej powstają owrzodzenia. Do mechanicznego uszkodzenia stopy, spowodowanego na przykład zbyt ciasnym obuwiem lub ostrym przedmiotem w bucie czy na podłożu, szczególnie często dochodzi u chorych, którzy cierpią na opisane powyżej uszkodzenie nerwów i związane z tym upośledzenie odczuwania bólu.

Zespół stopy cukrzycowej objawia się między innymi problemami z poruszaniem się i dotyczy zarówno osób bez otwartych ran na kończynach dolnych jak i tych z widocznymi zmianami. Nogi chorego ulegają znacznemu obciążeniu, pojawiają się zniekształcenia (m.in. palce młoteczkowate, koślawy paluch, uwypuklenie podeszwowej części stopy), odciski i modzele, które mogą przekształcić się w owrzodzenia. Zaburzeniu ulega także metabolizm tkanek oraz wydzielanie potu. Chorzy na zespół stopy cukrzycowej mogą odczuwać mrowienie, pieczenie oraz drętwienie kończyn. Chorobie często towarzyszy grzybica stóp, która goi się znacznie gorzej i dłużej niż u osób bez cukrzycy. Nieodpowiednio leczone zmiany mogą prowadzić do amputacji, która stanowi ostateczność w leczeniu choroby [1,3-7].

Diagnostyka stopy cukrzycowej

W diagnostyce stopy cukrzycowej zastosowanie ma wywiad lekarski, badanie neurologiczne i badanie stanu naczyń. Prawidłowo zebrany wywiad lekarski i dokładnie wykonane badanie kliniczne pozwala postawić diagnozę już w gabinecie lekarskim bez konieczności wykonywania specjalistycznych badań. Kwestie poruszone przez lekarza powinny uwzględnić czas trwania cukrzycy, dotychczas zdiagnozowane powikłania, aktualne dolegliwości i pozostałe jednostki chorobowe, na które cierpi pacjent. Podczas badania klinicznego powinno się ocenić m.in. anatomię stopy (kształt stopy, ruchomość); jej kolor; obecność zgrubień, modzeli, owrzodzeń oraz stan paznokci; owłosienia.

W badaniu neurologicznym należy ocenić: czucie i dotyk; czucie wibracji, czucie bólu, czucie temperatury, odruchy mięśniowe. Z kolei w badaniu stanu naczyń należy ocenić między innymi tętno, usg Doppler oraz ewentualnie wykonać angio rezonans magnetyczny. Ponadto można wykonać badanie pedograficzne, które pozwala uwidocznić rejony stopy, na które wywierany jest największy nacisk. Miejsca takie są najbardziej narażone na wystąpienie owrzodzeń. Badanie to jest niezwykle istotne, gdyż pozwala na dokładne dobranie obuwia i wkładek modelujących, tak by ciśnienie wywierane na stopę było równomierne [1,3-7].

Leczenie stopy cukrzycowej

Leczenie stopy cukrzycowej powinno być kompleksowe i wielokierunkowe, w związku z czym powinni uczestniczyć w nim lekarze różnych specjalności takich jak: diabetolog, chirurg naczyniowy, chirurg, ortopeda. Leczenie to powinno obejmować wyrównanie metaboliczne cukrzycy poprzez modyfikację diety i leczenie mające na celu zmniejszenie stężenia glukozy we krwi; leczenie zaburzeń lipidowych; chirurgiczne opracowanie owrzodzeń; leczenie zakażonych owrzodzeń; ewentualne przeszczepy skóry; odciążanie kończyny i dobór odpowiedniego obuwia lub wkładek ortopedycznych oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Należy pamiętać, że leczenie stopy cukrzycowej zawsze wymaga udziału lekarza, jest długotrwałe i wymaga dużej cierpliwości [1-7].

Leczenie wspomagające w warunkach domowych

Należy podkreślić, że postępowanie miejscowe jest integralną częścią procesu gojenia rany, ale nie zastępuje jednak postępowania ogólnoustrojowego. Leczenie miejscowe stopy cukrzycowej powinno być ukierunkowane na oczyszczanie ran, kontrolę zakażeń, unikanie zakażeń i przyspieszone gojenie ran. Doskonałym rozwiązaniem jest stosowanie nowoczesnych produktów w formie sprayu, co pozwala na bezdotykowe nakładanie preparatu. Nowoczesne preparaty działają wielokierunkowo tzn. przyspieszają gojenie, pomagają uniknąć infekcji, działają przeciwbólowo a ich dodatkowym atutem jest bezbolesna zmiana opatrunku. Może być on stosowany w wspomagająco w leczeniu ran i owrzodzeń stóp powstałych w wyniku cukrzycy, a ponadto w leczeniu ostrych i przewlekłych ran, takich jak: rany (w tym rany chirurgiczne), otwarte owrzodzenia nóg, otarcia, odleżyny, powierzchowne oparzenia [1,3-7].
Należy pamiętać, że profesjonalne leczenie miejscowe powinny rozpoczynać zabiegi higieniczno-pielęgnacyjne stopy (skóra może być zanieczyszczona, pokryta ogniskami hiperkeratozy, mogą występować modzele) [5-7].

Zapobieganie powstawaniu stopy cukrzycowej

W zapobieganiu powstawaniu stopy cukrzycowej główną rolę odgrywa wyrównanie cukrzycy. Poza tym istotne znaczenie ma wczesne rozpoznanie cukrzycy, utrzymywanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego oraz cholesterolu, regularne oglądanie i kontrola stanu stóp, utrzymywanie prawidłowej higieny osobistej, prawidłowe obcinanie paznokci, noszenie odpowiednio dobranego obuwia, unikanie urazów mechanicznych i termicznych oraz utrzymywanie odpowiedniej aktywności fizycznej [1,3].

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii