Jak wspomóc leczenie odleżyn?

Co to jest odleżyna

Odleżyna to ognisko martwicy skóry, obejmujące często tkankę podskórną a czasami mięśnie i kości, powstające w wyniku długotrwałego ucisku i niedotlenienia tkanek. Odleżyny mogą powstawać także w obrębie błony śluzowej i zwykle są wtórnie zakażone. Powstają najczęściej w miejscach, w których części kostne stykają się długotrwale z podłożem, czyli najczęściej na pośladkach, w okolicy kości krzyżowej, w okolicy łopatki, łokcia, na piętach lub kostkach. Problem odleżyn najczęściej dotyczy osób w podeszłym wieku i osób obłożnie chorych, które mają problemy z poruszaniem się lub są nieprzytomne. Wśród czynników, które przyspieszają powstanie odleżyn wymienia się: otyłość, cukrzycę, niedokrwistość, niedożywienie, choroby naczyń krwionośnych oraz nietrzymanie moczu i kału [1-2].

Odleżyny, z uwagi na obraz kliniczny, zostały podzielone na stopnie i sklasyfikowane w skali Torrance’a:

• odleżyny I stopnia - blednące pod wpływem lekkiego ucisku zaczerwienienie;
• odleżyny II stopnia - – sączące zmiany skórne takie jak nadżerki, pęcherze, którym może towarzyszyć miejscowy obrzęk, zaburzenia mikrokrążenia, zmienna temperatura skóry;
• odleżyny III stopnia - uszkodzenie pełnej grubości skóry aż do tkanki podskórnej, dno rany zawiera żółte masy rozpadających się tkanek lub czerwoną ziarninę, brzegi rany dobrze odgraniczone; w okolicy zmiany występuje zaczerwienienie i obrzęk;
• odleżyny IV stopnia - uszkodzenie obejmujące tkankę podskórną; dno rany zawiera martwicze masy koloru czarnego; brzeg rany jest zwykle dobrze odgraniczony, ale martwica może również obejmować otaczające tkanki;
• odleżyny V stopnia - głębsza martwica obejmująca głębsze tkanki m.in. powięzie, mięśnie, mogąca zajmować również stawy i kości; dno rany zawiera martwicze masy tkanek koloru czarnego [1-3].

Jak zapobiegać powstawaniu odleżyn

W profilaktyce powstawania odleżyn podstawową rolę odgrywa zmiana pozycji ciała co 2-4 godziny. Osoba leżąca powinna być wielokrotnie w ciągu doby przekładana z boku na drugi bok, układana na wznak oraz na brzuchu Poza tym należy bacznie obserwować wszelkie zaczerwienienia, rany, pęcherze wypełnione osoczem, które pojawiają się na skórze chorego. Odleżyny to schorzenie, które nieleczone będzie postępować i z czasem może doprowadzać do nieodwracalnych zmian, czyli do uszkodzenia ścięgien, mięśni, stawów oraz kości. Tak więc zdecydowanie lepiej zadbać o odpowiednia profilaktykę, niż leczyć [1-4].

Rola diety i higieny

Bardzo istotne znaczenie w profilaktyce odleżyn ma odpowiednia dieta, która powinna dążyć do normalizacji masy ciała. Pacjent leżący potrzebuje 30-35 kcal na 1 kg masy ciała. Dieta powinna być lekkostrawna i wysokobiałkowa, gdyż białko wpływa pozytywnie na proces gojenia ran - zaleca się spożycie 1,5 g białka na 1 kg masy ciała chorego. Posiłki powinny być rozłożone regularnie, powinny być małe ale częste (zaleca się spożywanie 4-5 mniejszych posiłków). Dieta powinna być bogata w witaminy (szczególnie witaminę A, C, E) oraz minerały (cynk, krzem). Jeżeli w badaniach stwierdzono u chorego jakieś niedobory należy wprowadzić odpowiednią suplementację. W diecie osoby leżącej należy także zadbać o duże spożycie płynów i błonnika, aby zapobiegać zaparciom i regulować pracę jelit. Wystrzegać się należy z kolei pokarmów ciężkostrawnych, wzdymających i tłustych, szczególnie bogatych w tłuszcze zwierzęce.

Do mycia leżących chorych nie należy używać perfumowanych mydeł, które mogą podrażniać skórę a stosować jedynie łagodne, delikatne preparaty o pH 5,5. Skóra chorego po umyciu powinna zostać delikatnie i starannie osuszona oraz zabezpieczona środkami nawilżającymi i natłuszczającymi. Aby poprawić krążenie chorego warto masować i poklepywać ciało chorego. Należy unikać także długotrwałego kontaktu skóry z mokrą bielizną. Pościel powinna być delikatna i miękka, najlepiej pozbawiona szwów i często zmieniana (minimum raz na tydzień). Ponadto należy zapewnić odpowiednie wietrzenie pomieszczenia, w którym przebywa osoba leżąca. Można także stosować środki zabezpieczające przed uciskiem takie jak: poduszki pod pośladki, gumowe kółko, nadmuchiwane opaski. Na rynku dostępne są także materace przeciwodleżynowe z gęsto rozmieszczonymi wypustkami lub zmiennociśnieniowego z możliwością regulacji ciśnienia w komorach powietrznych [1-4].

Postępowanie z odleżynami w warunkach domowych

Jeżeli dojdzie do powstania odleżyn, to należy z nimi postępować jak z raną. Należy szczególną wagę przywiązywać do sterylności opatrunków. Odleżyny należy dezynfekować za pomocą specjalnych środków odkażających a także stosować maści i kremy z dodatkiem antybiotyków i środków odkażających. Tkanki martwicze powinny być usuwane chirurgicznie. Bardzo ważna jest troskliwa pielęgnacja i zapobieganie powstawaniu kolejnym odleżynom, gdyż rokowanie przy odleżynach zawsze jest poważne. Bardzo głębokie odleżyny, sięgające do kości, niezwykle trudno wyleczyć.

Domowe sposoby wspomagające leczenie odleżyn znajdują zastosowanie wyłącznie w przypadku lżejszych stadiów choroby a i tak wymagają zgody lekarza. Najczęściej do leczenia odleżyn wykorzystuje się odpowiednie opatrunki. Aktualnie zaleca się by odleżyny leczyć w środowisku wilgotnym, gdyż takie warunki znacznie skracają czas gojenia. Dostępne na rynku są między innymi opatrunki antybakteryjne, poliuretanowe, hydrokoloidowe oraz hydrożelowe [1-4].

Bardzo skutecznymi produktami w leczeniu wczesnych odleżyn są żele hydrokoloidowe przyspieszające gojenie ran. Preparaty te dostępne są w formie sprayu co pozwala na jego bezdotykowe nakładanie. Ich skuteczność związana jest z wielokierunkowym działaniem, gdyż preparaty te nie tylko przyspieszają gojenie ale także pomagają uniknąć infekcji i działają przeciwbólowo. Ponadto zapewniają bezbolesną zmianę opatrunku.

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii