Rodzaje ran i skaleczeń

Zgodnie z definicją raną nazywamy anatomiczne przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych (skóry, błony śluzowej) oraz znajdujących się głębiej tkanek pod wpływem działania czynnika uszkadzającego. Do klasycznych cech rany zaliczamy: ból, krwawienie i zianie. Zianie, czyli rozwarcie brzegów rany zależy od jej wielkości, sprężystości i od kierunku ich rozdzielania.

W początkowej fazie rana lub skaleczenie wypełnia się skrzepem krwi, który działa jak naturalny opatrunek i chroni przed wtargnięciem drobnoustrojów. Z kolei strup tworzący się nad skrzepem jest barierą ochronną, pod którą do rany przedostają się komórki uczestniczące w jej oczyszczaniu z obumarłych komórek. Drobne rany goją się całkowicie i nie pozostawiają blizn, z kolei rany głębokie goją się z pozostawieniem blizny [1-2].

Podział ran

Wyróżniamy rany powierzchowne, czyli takie których głębokość nie przekracza tkanki podskórnej oraz rany głębokie, które sięgają głębiej, poza tkankę podskórną.
W zależności od sposobu działania siły, mechanizmu jej działania rozróżniamy następujące typy ran: cięte, kłute, tłuczone, szarpane, kąsane, postrzałowe.

Ponadto wyróżniamy:

• rany proste: dotyczą skóry lub błony śluzowej i mają niewielkie rozmiary. Prawidłowo zaopatrzone goją się bez powikłań.
• rany złożone: to rany, którym towarzyszy uszkodzenie głębiej położonych struktur np. ścięgien i/lub struktur kostno-stawowych, nerwów, naczyń, jam ciała i narządów wewnętrznych.
• rany powikłane: w przypadku których współwystępuje zakażenie przyranne, ropień lub ropowica.

Podział ran według ryzyka zakażenia:

1) Rany o małym ryzyku zakażenia:

• rany czyste: rany operacyjne w obrębie skóry odkażonej;
• rany czyste skażone: rany operacyjne, jeżeli doszło do otwarcia przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego (większość świeżych ran urazowych);
• rany skażone: rany operacyjne z masywnym skażeniem drobnoustrojami z organizmu chorego nieprzygotowanego do operacji (większość operacji doraźnych).

2) Rany o dużym ryzyku zakażenia:

• rany o dużym skażeniu: brudne, rozległe uszkodzenie tkanek np. rany kąsane, postrzałowe, podejrzane o zakażenie bakteriami beztlenowymi;
• rany stare: niezaopatrzone przez ponad 12-24 godziny.

Ponadto wyróżniamy rany ostre, które goją się w ciągu 2-7 dni oraz rany przewlekłe, których gojenie trwa dłużej niż 7-14 dni pomimo zachowania zasad higieny [1-3]

Charakterystyka ran i skaleczeń

Otarcia i zadrapania - powstają zazwyczaj w wyniku niezbyt silnego ucisku twardego, tępego narzędzia, upadku lub uderzenia o twarde i chropowate podłoże. Rany te są płytkie, uszkodzeniu ulegają tylko naskórek i powierzchowne warstwy skóry.

Rany kłute – powstają w wyniku zranienia długim, wąskim i ostrym przedmiotem (np. gwóźdź, igła, widły, bagnet); mogą drążyć do jam ciała i uszkadzać narządy wewnętrzne. Te rany nie zieją, a ich brzegi szybko się zrastają. Rany te wymagają obserwacji gdyż wnętrze rany może być zakażone i może zawierać ciało obce. Rany kłute mogą doprowadzać do krwawienia wewnętrznego. Szczególnie groźne są rany przenikające do klatki piersiowej oraz jamy brzusznej.

Rany cięte – powstają na skutek przecięcia ostrym przedmiotem np. nożem lub szkłem. Brzegi i ściany tych ran są równe, zieją mniej lub bardziej szeroko i krwawią na ogół obficie. Świeże rany cięte łatwo i szybko się goją po zbliżeniu brzegów. Niebezpieczeństwo zakażenia jest małe.

Rany tłuczone – powstają w wyniku pęknięcia skóry i głębiej leżących tkanek na skutek działania tępego przedmiotu, np. w wyniku uderzenia młotkiem lub kamieniem. Brzegi rany są wówczas nierówne, zgniecione i obrzęknięte, w otoczeniu rany występują podbiegnięcia krwawe. Krwawienie jest znacznie mniejsze niż w przypadku ran ciętych z uwagi na uszkodzenie naczyń krwionośnych. Stłuczone tkanki ulegają szybkiemu obumarciu, a następnie powstaje martwica. Zanieczyszczenie rany i obecność ciał obcych sprzyjają powstaniu zakażenia.

Rana szarpana – powstaje w wyniku gwałtownego zatknięcia się z zakrzywionym narzędziem np. z hakiem. Jej brzegi są nierówne i poszarpane, a na dnie można zaobserwować postrzępioną tkankę tłuszczową i mięśnie. Często występuje ubytek skóry i tkanek głębszych.

Rany kąsane – to rany zadane zębami zwierząt domowych lub dzikich. Mają one charakter ran tłuczonych lub szarpanych. Uszkodzenie tkanek jest większe niż samo przedziurawienie skóry. Rany te goją się źle i łatwo ulegają zakażeniu. Pokąsane przez zwierzę wiąże się z niebezpieczeństwem zakażenia florą bakteryjną znajdującą się w jamie ustnej zwierząt. Z tymi ranami wiąże się ponadto ryzyko zakażenia wścieklizną. Z tego powodu w każdym przypadku pokąsania przez zwierzę należy skontaktować się z lekarzem.

Rany zatrute – powstają gdy wraz z zadaniem rany następuje wprowadzenie trucizny (np. rany zadane przez żmiję, skorpiona, pszczołę, osę, szerszenia). U osób ukąszonych przez żmiję można zaobserwować charakterystyczne dwa punkty ukąszenia, bolesny obrzęk oraz zasinienie skóry. U osób z ranami zatrutymi pojawiają się objawy ogólne takie jak zawroty i bóle głowy, nudności i wymioty, przyspieszenie tętna, niskie ciśnienie tętnicze, kłopoty z oddychaniem, zamroczenie aż do utraty przytomności. Szczególnie niebezpieczne jest ukąszenie przez żmiję, które zwłaszcza u dzieci w szybkim tempie może doprowadzić do śmierci. Leczenie takich ran obejmuje szybkie wstrzyknięcie surowicy przeciwko jadowi żmii.

W przypadku ran punktowych po użądleniu przez owady zazwyczaj obserwuje się żądło. Jad pszczół, os czy szerszeni wywołuje na skórze przejściowe zaczerwienienie i obrzęk. W przypadku osób uczulonych ten obrzęk może się rozszerzać i nawet obejmować błonę śluzową gardła. Wówczas stanowi zagrożenie dla życia chorego. Konieczne jest wtedy bardzo szybkie podanie leków odczulających.

Rany postrzałowe – powstają w wyniku działania różnego rodzaju pocisków lub ich części. Od innych ran różnią się rozległością uszkodzenia tkanek. Rany postrzałowe mają wlot i wylot. Pozornie mała rana postrzałowa wiąże się z rozległym strukturalnym, a przede wszystkim czynnościowym uszkodzeniem otaczających tkanek. W tych ranach uszkodzenie tkanek jest następstwem nie tylko bezpośredniego ugodzenia pocisku, ale także działania jego energii kinetycznej. Szczególnie niebezpieczne są rany wywołane pociskami wybuchającymi, nie tylko z uwagi na ich rozległość, ale także na łatwy rozwój w nich zakażenia bakteriami beztlenowymi jak np. zgorzeli gazowej [1-3].

Opatrywanie ran i skaleczeń

Pierwszym działaniem w przypadku rany lub skaleczenia powinno być dokładne ich przemycie wodą, a następnie zdezynfekowanie za pomocą preparatu bakteriobójczego. Nie należy oczyszczać ran zbyt intensywnie, gdyż może to doprowadzić do większego uszkodzenia tkanek. Nie należy także stosować preparatów zawierających w swoim składzie jodyny lub alkoholu z uwagi na ich działanie drażniące oraz wysuszające. Gdy ustąpi krwawienie ranę należy opatrzyć plastrem. Pod plaster można zastosować preparaty, które wspomagają proces gojenia ran i skaleczeń. Jeżeli uszkodzona skóra miała kontakt ze żwirem lub piaskiem należy sprawdzić kiedy chory był szczepiony na tężec. Jeżeli miało to miejsce ponad 10 lat temu konieczna jest wizyta u lekarza w celu szczepienia i podania anatoksyny przeciwtężcowej.

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii