Rany jatrogenne – sposoby leczenia

Co to jest rana?

Rana to, zgodnie z definicją, anatomiczne przerwanie ciągłości skóry lub błony śluzowej oraz znajdujących się głębiej tkanek pod wpływem działania czynnika uszkadzającego. Jest to stan patologiczny, któremu często towarzyszy ograniczenie funkcjonalności. Czynników uszkadzających może być wiele, m.in. może to być uraz mechaniczny, uraz termiczny (oparzenie, odmrożenie), uraz chemiczny (żrące substancje chemiczne) lub energia promienista (promieniowanie słoneczne). Funkcjonuje wiele podziałów ran. Można wyszczególnić rany ostre i przewlekłe, inne podziały opierają się na czasie trwania oraz przyczynie wystąpienia rany [1-3].

Co to jest rana jatrogenna?

Rany jatrogenne to rany powstające w wyniku działania lekarza lub innego pracownika służby zdrowia, który tworzy je w celu diagnostyki lub w związku z prowadzonym leczeniem. Rany jatrogenne z założenia powinny prowadzić do poprawy stanu zdrowia pacjenta. Powstają one m.in. podczas wykonywania biopsji, leczenia laserem, nacinania skóry. Rany jatrogenne goją się na ogół bez komplikacji, w ciągu kilku dni [1-3].

Przyczyny powstawania ran jatrogennych

Liczba ran jatrogennych rośnie w ostatnich latach z uwagi wzrost liczby wykonywanych małoinwazyjnych zabiegów, szczególnie we flebologii. Do powstania ran jatrogennych dochodzi stosunkowo często podczas intubacji oraz laryngoskopii. Rany te powstają także w wyniku pobrania wycinka ze zmiany skórnej do badania histopatologicznego, w celu postawienia właściwego rozpoznania. Dzieje się tak szczególnie często gdy mamy kliniczne podejrzenie czerniaka złośliwego i chcemy to zweryfikować. Rany jatrogenne powstają także przy usuwaniu innych zmian skórnych, jak np. przy suwaniu brodawek łojotokowych, tłuszczaków czy tez włókniaków twardych.

Rana jatrogenna to rana powstająca najczęściej na skutek działania ostrych przedmiotów, najczęściej noża. Jest to zazwyczaj rana linijna o gładkich brzegach. Rany te obficie krwawią. Świeże rany jatrogenne goją się na ogół łatwo po zbliżeniu ich brzegów. Ryzyko zakażenia jest małe [1-3].

Leczenie ran jatrogennych

Rana jatrogenna to rana czysta, zadana czystym narzędziem, np. nożem. Pierwszym postępowaniem w przypadku takiej rany powinno być zdezynfekowanie jej za pomocą preparatu bakteriobójczego, aby nie doszło do jej nadkażenia bakteriami obecnymi na skórze. Nie wolno oczyszczać ran zbyt intensywnie gdyż może to doprowadzić do większego uszkodzenia tkanek. Ponadto nie należy stosować na powierzchnię rany preparatów zawierających w swoim składzie jodynę lub alkohol, gdyż mają one działanie drażniące oraz wysuszające [1-3].

Często rany jatrogenne wymagają zszycia. Używa się do tego szwów chirurgicznych, pęsety oraz imadła, czyli przedmiotu służącego do trzymania igły szwu chirurgicznego podczas szycia. Współczesne materiały do szycia dzielą się na wchłanialne i niewchłanialne oraz naturalne i syntetyczne. Większość obecnie używanych szwów to szwy atraumatyczne. Cechują się one tym, że mają nić zatopioną w igłę, a szew taki wytwarza w tkankach kanał o szerokości samej igły. Materiały wchłanialne stopniowo ulegają rozpadowi w tkankach i jednocześnie znacznie szybciej tracą swą wytrzymałość. Nici niewchłanialne stosuje się do szycia skóry, a nici ulegające resorpcji w tkankach do zakładania szwów pogrążonych lub do szycia błon śluzowych. Czasem do stałego i mocnego zbliżenia tkanek głębszych używa się nici niewchłanialnych [1-3].

Wyróżniamy dwa główne typy szwów chirurgicznych:

• szwy pojedyncze (węzełkowe) - po każdym wkłuciu igły zawiązywany jest węzeł, a nadmiar nici odcinany – każdy z tych szwów stanowi odrębną całość. Zakładanie tych szwów jest czasochłonne, ale w razie obecności powikłań w gojeniu rany (np. ropienie, krwiak) usunięcie jednego z nich nie skutkuje poważnymi następstwami.
• szwy ciągłe – jeden odcinek nici przez wielokrotne wkłucia i wykłucia służy do zamknięcia całej rany lub znacznej jej części, a węzły zawiązuje się jedynie po pierwszym i ostatnim wkłuciu. Tej odmiany szwy zakłada się dużo szybciej. Niestety, przecięcie lub przerwanie ich w dowolnym miejscu powoduje całkowite rozwarcie brzegów rany [1-3].

Należy pamiętać, że każde zszycie rany musi być poprzedzone opanowaniem krwawienia z uszkodzonych naczyń. Krwawienie z drobnych naczyń często samoistnie ustępuje, niekiedy trzeba jedynie ucisnąć krwawiące miejsce gazikiem i odczekać chwilę, aby doszło do aktywacji procesów krzepnięcia. W przypadku utrzymywania się krwawienia, naczynia należy na przykład podwiązać.

Czas utrzymywania szwów skórnych jest różny w zależności od okolicy ciała poddanej zabiegowi, stopnia napięcia tkanek oraz jakości gojenia rany. Zazwyczaj szwy usuwa się po 5-7 dniach. W tym celu unosi się nieco koniec szwu pęsetą, a po ukazaniu się pod węzłem części nici tkwiącej dotychczas w skórze przecina się ją nożyczkami i pociągnięciem usuwa szew.

Kolejnym etapem powinno być założenie opatrunku. Przy niewielkich ranach wystarczający jest plaster z opatrunkiem, w przypadku większych ran – jałowy gazik przyklejony plastrem. Do zdjęcia szwów powierzchnię rany należy regularnie dezynfekować za pomocą preparatów bakteriobójczych.

Po zdjęciu szwów można rozpocząć dbanie o bliznę. Dobrą metodą jest rozciąganie oraz masowanie okolicy blizny, ponieważ pomaga to oddzielić tkankę sklejoną z blizną, a także pobudzić nowe tkanki do prawidłowego działania. W tym celu można na przykład nacierać bliznę oliwką i delikatnie rozmasowywać. Ponadto można spróbować maści, kremów i żeli, które dostępne są bez recepty. Wiele z nich zawiera aktywne składniki pochodzenia roślinnego. Żele silikonowe pomagają stworzyć odpowiednie warunki do gojenia się rany, a maści z wyciągiem z cebuli czy heparyną zmniejszają ryzyko powstania przerośniętych blizn [1-2].

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii