Skaleczenia i rany – pierwsza pomoc

Definicja

Skaleczenie, czyli rana to anatomiczne przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych (skóry lub błony śluzowej) oraz głębiej położonych tkanek pod wpływem działania czynników uszkadzających.
Czynnikiem uszkadzającym jest najczęściej uraz mechaniczny, ponadto może nim być uraz chemiczny (np. środki chemiczne stosowane w gospodarstwie domowym), uraz termiczny (odmrożenie, oparzenie) oraz energia promienista [1-2].

Jak dzielimy rany?

• Najbardziej ogólnym podziałem jest ten na: rany powierzchowne, których głębokość nie przekracza tkanki podskórnej oraz rany głębokie, które sięgają poza tkankę podskórną.
• Możemy też podzielić rany w zależności od sposobu działania siły urazowej oraz mechanizmu jej działania. Wówczas dzielimy je na rany: cięte, kłute, postrzałowe, tłuczone, szarpane oraz kąsane.
• Rany proste dotyczą tylko powłok zewnętrznych, z kolei ranom złożonym towarzyszy uszkodzenie ścięgien i/lub struktur kostno-stawowych, nerwów, naczyń lub narządów wewnętrznych.
• Istotny jest także podział wskazujący na to czym są rany powikłane. Rana powikłana to taka, której towarzyszy zakażenie przyranne, ropień lub ropowica.
• Z kolei biorąc pod uwagę ryzyko rozwoju zakażenia wyróżniamy rany o wysokim i niskim ryzyku zakażenia [1-2].

Pierwsza pomoc w warunkach domowych

Pierwszym naszym działaniem powinna być ocena stanu ogólnego chorego. Objawy, które powinny wzbudzić nasz niepokój to m.in. bladość, wzmożona potliwość, senność, zaburzenia krążenia lub oddychania. Należy dokładne obejrzeć miejsce zranienia i dokonać oceny rany pod kątem jej typu, głębokości, nasilenia krwawienia, stopnia zabrudzenia oraz ewentualnej obecności ciał obcych [1-3].

Pierwsza pomoc w przypadku ran i skaleczeń obejmuje:

1) Zatamowanie krwawienia,
2) Zapobieganie zakażeniu rany (dezynfekcja) i założenie opatrunku,
3) Unieruchomienie w przypadku zranienia kończyny,
4) Możliwie szybkie przewiezienie osoby poszkodowanej do szpitala – w przypadku gdy jest taka konieczność.

Zatamowanie krwawienia

W celu zatamowania krwawienia należy delikatnie ucisnąć miejsce zranienia czystym gazikiem i przytrzymać parę minut. Jeżeli rana jest duża i obficie krwawi należy dodatkowo unieść wyżej skaleczoną rękę lub nogę i szybko skontaktować się z lekarzem gdyż taka rana może wymagać założenia szwów chirurgicznych [1-3].

Zapobieganie zakażeniu rany (dezynfekcja) i założenie opatrunku

W sytuacji gdy rana jest powierzchowna, niewielka, czysta i bez obecności ciał obcych możemy zaopatrzyć ją w warunkach domowych. W celu oczyszczenia takiej rany należy przepłukać jej powierzchnię wodą lub solą fizjologiczną, a po osuszeniu zdezynfekować za pomocą preparatu bakteriobójczego. Nie wolno oczyszczać ran zbyt intensywnie, gdyż może to doprowadzić do większego uszkodzenia tkanek. Ponadto nie należy stosować na powierzchnię rany preparatów zawierających w swoim składzie jodynę lub alkohol, gdyż mają one działanie drażniące oraz wysuszające [1-3].

Po oczyszczeniu rany należy założyć opatrunek. Do zaopatrzenia niewielkich skaleczeń i otarć na ogół wystarcza plaster z opatrunkiem, z kolei w przypadku większych skaleczeń doskonale sprawdzi się jałowy gazik przyklejony plastrem. Ponadto warto skorzystać z nowoczesnych preparatów hydrożelowych (np. hydrokoloidowych), które poza zabezpieczeniem rany przyspieszają jej gojenie oraz zmniejszają bolesność i ryzyko powstania blizn. Nałożenie hydrożelu zapobiega także przyklejaniu się opatrunku do rany i odrywaniu się strupa przy kolejnych zmianach opatrunku.

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
Specjalista dermatologii i wenerologii

Nie zaleca się, aby na rany zakładać opatrunki z waty lub ligniny, ponieważ mogą się one przykleić do ich powierzchni i tym samym utrudniać proces ich oczyszczania i gojenia. Przed założeniem opatrunku należy osuszyć brzegi rany wacikiem, a opatrunek założyć tak aby brzegi rany zbliżyły się do siebie maksymalnie. Przy zmianie opatrunku należy działać ostrożnie by nie uszkodzić tworzącego się strupa, np. można stary opatrunek zwilżyć wodą co znacznie ułatwi jego usunięcie [1-3].

Kiedy konieczna pomoc lekarza

W przypadku ran rozległych powinno się jak najszybciej zahamować krwawienie oraz szybko wezwać pomoc. Jeżeli osoba poszkodowana utraci ponad 10% krążącej krwi może wystąpić spadek ciśnienia krwi, duszność, ogólne osłabienie, senność, bladość i zwiększona wilgotność skóry. W skrajnych przypadkach, gdy krwotok nie zostanie zatamowany, może wystąpić utrata przytomności. Dlatego w przypadku krwotoku należy szybko założyć na ranę opatrunek uciskający miejsce zranienia. Przy bardzo nasilonym krwotoku należy założyć opaskę uciskową powyżej rany i natychmiast przewieźć chorego do szpitala. Podczas transportu zranione kończyny powinny być uniesione, ułożone wysoko.

Jeżeli rana jest zanieczyszczona żwirem lub piaskiem należy sprawdzić kiedy poszkodowany był szczepiony na tężec. Jeżeli miało to miejsce ponad 10 lat temu konieczna jest wizyta u lekarza w celu szczepienia i podania anatoksyny przeciwtężcowej.

Z uwagi na ryzyko wścieklizny każda rana kąsana powinna być skonsultowana z lekarzem. W przypadku ran zatrutych powstałych przez ukąszenie żmii konieczne jest szybkie wstrzyknięcie surowicy przeciwko jadowi żmii. Rany szarpane powinno się pozostawić w takim stanie w jakim została przez nas zastana. Nie wolno usuwać widocznych ciał obcych z rany szarpanej, ponieważ często pełnią one rolę tamponu i zapobiegają krwotokowi [1-3].

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii