Opatrywanie ran - pierwsza pomoc

Rana - definicja

Zgodnie z definicją raną nazywamy anatomiczne przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych (skóry lub błony śluzowej) oraz znajdujących się głębiej tkanek pod wpływem działania czynnika uszkadzającego. Najczęściej czynnikiem uszkadzającym jest uraz mechaniczny, ale może to być także uraz termiczny (oparzenie, odmrożenie), uraz chemiczny lub energia promienista. W początkowej fazie rana lub skaleczenie wypełnia się skrzepem krwi, który działa jak naturalny opatrunek i chroni przed wtargnięciem drobnoustrojów. Z kolei strup tworzący się nad skrzepem jest barierą ochronną, pod którą do rany przedostają się komórki, które uczestniczą w jej oczyszczaniu z obumarłych komórek. [1-2].

Zasady opatrywania ran

Sposób postępowania z raną zależy od wielu czynników, z których najważniejszy to rodzaj rany. Zwykle proces opatrywania rany przebiega wieloetapowo. Pierwszym działaniem powinno być dokładne obejrzenie miejsca zranienia i ocena, czy konieczna jest konsultacja lekarska. Należy ocenić ranę pod kątem jej typu, głębokości, nasilenia krwawienia (gdy krwawienie jest nasilone konieczne jest zeszycie rany), stopnia jej zabrudzenia oraz obecności ciał obcych. Jeżeli na powierzchni rany obserwujemy niewielkie krwawienie to powinniśmy je zatamować poprzez ucisk miejsca krwawienia. Kolejnym działaniem powinno być zabezpieczenie rany przez zakażeniem i zanieczyszczeniami. W tym celu zaleca się płukanie powierzchni rany wodą lub solą fizjologiczną. Następnie jej powierzchnię należy zdezynfekować za pomocą preparatu bakteriobójczego. Kolejnym etapem powinno być założenie opatrunku, najlepiej jałowego [1-3].

Rodzaje opatrunków

W zależności od rodzaju rany stosujemy różne rodzaje opatrunków:

• opatrunek uciskowy: inaczej tamujący krwawienie, stosuje się na rany krwawiące. Opatrunek ten składa się z warstwy jałowej przykrywającej bezpośrednio ranę (kompres gazowy), warstwy uciskowej (gaza jałowa lub zwinięte rolki bandaża) oraz wmocowania wszystkich warstw (opaska dziana, elastyczna lub chusta trójkątna).
• opatrunek osłaniający: ma zapobiegać zanieczyszczeniu powierzchni rany i zakażeniom przez przykrycie jej powierzchni jałowym materiałem opatrunkowym. Ponadto zadaniem tego opatrunku jest zbieranie płynów ustrojowych lub krwi. Opatrunek osłaniający znajduje zastosowanie w przypadku ran bez masywnego krwawienia, jak na przykład w skaleczeniach, otarciach, urazach głowy, oparzeniach. Jako opatrunki osłaniające stosuje się plastry z opatrunkiem lub kompresy z gazy jałowej mocowane za pomocą opasek lub bandaży dzianych, elastycznych lub rękawów siatkowych.
• opatrunek obłożeniowy: jest stosowany w celu usztywnienia przy ranach z obecnością ciała obcego oraz złamaniach otwartych kończyn, w celu ich unieruchomienia [1-3]. 

Spośród licznych dostępnych na rynku opatrunków osłaniających wymienić należy:

• tradycyjne plastry z opatrunkiem: wykorzystywane do niewielkich ran, służą zabezpieczeniu rany przed zanieczyszczeniami i urazami mechanicznymi.
• opatrunek hydrowłóknisty: opatrunek o dużych właściwościach chłonnych.
• opatrunek alginianowy: opatrunek charakteryzujący się wysoką chłonnością – pochłania wysięk i zamienia go w żel.
• opatrunek hydrokoloidowy: nadaje się do większości ran z dużym wysiękiem, z wyjątkiem tych zakażonych, wspomaga procesy gojenia się ran poprzez utrzymywanie wilgotnego środowiska.
• opatrunek hydrożelowy: także utrzymuje wilgotne środowisko, nie przywiera do rany, znajduje zastosowanie w przypadku oparzeń, owrzodzeń i odleżyn.
• opatrunek enzymatyczny: służy do zaopatrywania ran przewlekłych z tkanką martwiczą.
• opatrunek poliuretanowy: do zaopatrywania ran przewlekłych z niewielkim wysiękiem.
• opatrunek z jonami srebra: działający bakteriobójczo, stosowany do ran narażonych na zakażenie.\
• opatrunek z węglem aktywowanym: którego zaletą jest pochłanianie nieprzyjemnego zapachu, dzięki czemu znajduje zastosowanie w przypadku odleżyn i owrzodzeń [1-3].

Ponadto możemy wyróżnić opatrunki jałowe i opatrunki niejałowe.

Rodzaj opatrunku dobiera się indywidualnie do danej rany. Pod uwagę bierze się przede wszystkim ilość wysięku oraz współwystępujące zakażenie rany. Opatrunki jałowe stosuje się bezpośrednio na ranę, a niejałowe jako opatrunek wierzchni.

Zbyt częsta zmiana opatrunku na powierzchni rany może powodować podrażnienie lub uszkadzać zaleczoną powierzchnię rany, dlatego opatrunki powinny być zmieniane wtedy gdy jest to konieczne.

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
Specjalista dermatologii i wenerologii

Oczywiście rany z obecnością dużego wysięku będą wymagały częstszych zmian opatrunku. Należy pamiętać, że przy każdej zmianie opatrunku powierzchnia rany powinna zostać zdezynfekowana [1-3].

Dezynfekcja ran

Rekomendowane preparaty do dezynfekcji ran to nowoczesne środki odkażające na bazie oktenidyny, zwłaszcza te w formie sprayu. Jeżeli natomiast nie mamy pod ręką żadnego środka antyseptycznego, ranę można przemyć zwykłą wodą. Również przed zastosowaniem środka odkażającego dobrze jest umyć ranę pod bieżącą wodą. Woda utleniona i spirytus salicylowy, używane niegdyś powszechnie do odkażania ran, obecnie nie są zalecane, gdyż mogą podrażniać skórę. Mają także słabsze działanie niż dostępne w aptekach środki odkażające. Kiedyś powszechnie stosowano do odkażania ran rivanol. Dziś wiemy, że rivanol wykazuje większą skuteczność w zwalczaniu drobnoustrojów niż woda utleniona, ale bakterie szybko się uodparniają na jego działanie. Środków antyseptycznych nie stosuje się na oparzenia, na rany silnie krwawiące (należy najpierw zatamować krwawienie) oraz na rany bardzo głębokie [1-3].

Łagodzenie bólu

Dolegliwości bólowe stanowią nieodłączną konsekwencję zakażenia i niedotlenienia. Dlatego zawsze zanim podejmiemy próbę usuwania bólu należy wykluczyć te dwie ważne przyczyny. Ból występuje też w procesie gojenia ran a dolegliwości związane ze stanem zapalnym tkanek wokoło ran możemy łagodzić robiąc mokre okłady z antyseptyku na nieuszkodzoną, zaczerwienioną skórę. Jeżeli dolegliwości bólowe są nasilone można wspomagać się przyjmując doustnie leki przeciwbólowe, przy czym wcześniej należy skonsultować się w tej sprawie z lekarzem [1-3].

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii