Pierwsza pomoc przy oparzeniach

Oparzenie – definicja

Oparzenie to uszkodzenie skóry i nierzadko także głębiej położonych tkanek oraz narządów w wyniku działania ciepła, prądu elektrycznego, żrących substancji chemicznych, promieniowania słonecznego lub promieniowania rentgenowskiego. W zależności od głębokości oparzenia dzielimy na: oparzenia I, II, III i IV stopnia [1-2].

Oparzenia należą do częstych i jednocześnie najcięższych obrażeń ciała. Większość oparzeń powstaje w sposób nagły i ma charakter silnie uszkadzający. Nawet gdy oparzenie zajmuje niewielki obszar to prowadzi do powstania głębokiego i rozległego obrażenia. Dlatego oparzenia stanowią bardzo poważny problem medyczny, społeczny oraz ekonomiczny.

Przyczyny oparzeń

W Polsce rocznie ulega oparzeniom około 300 do 400 tysięcy osób. 50-70% z tych oparzeń dotyczy dzieci. Oparzenia u dzieci stanowią drugą przyczynę pourazowych zgonów wśród dzieci do 4 roku życia i pierwszą w grupie dzieci starszych. W grupie dzieci oparzenia zdarzają się dwa razy częściej niż u osób dorosłych i najczęściej dotyczą dzieci najmłodszych, które mają ograniczoną możliwość oceny zagrożeń i niebezpieczeństw groźnych ich zdrowiu i życiu. Z analizy przeprowadzonej przez francuskich lekarzy wynika, że 70% przypadków oparzeń u dzieci to oparzenia małe, niegroźne, nieprzekraczające 2 cm średnicy. Oparzenia u dzieci najczęściej są spowodowane gorącymi płynami i dochodzi do nich najczęściej w domu (w kuchni, łazience). U dorosłych oparzenia dotyczą częściej u osób obciążonych alkoholizmem, chorobami neurologicznymi, psychicznymi lub z demencją starczą. Zdecydowana większość oparzeń u dorosłych to nieszczęśliwe wypadki, do których dochodzi w domu lub w pracy [1,3-4].

Postępowanie przy oparzeniach

Pierwszą pomocą przy oparzeniach, niezależnie od rodzaju oparzenia, powinno być jak najszybsze schłodzenie oparzonej powierzchni pod zimną, bieżącą wodą przez około 20 minut lub do ustania bólu. W przypadku kontaktu z powierzchnią oparzoną należy używać rękawiczek. Jeżeli oparzenie dotyczy jamy ustnej zaleca się płukanie zimną wodą lub ssanie kostek lodu. Należy pamiętać, że chłodzenie oparzonych obszarów może powodować dreszcze. Chłodzenie jest tym bardziej skuteczne, im szybciej jest zastosowane od momentu oparzenia. W sytuacji gdy dochodzi do oparzenia skóry dłoni przed chłodzeniem oparzonej powierzchni należy zdjąć biżuterię. Po schłodzeniu należy założyć na oparzone miejsce jałowy opatrunek. Można także stosować opatrunki hydrożelowe, które nie przyklejają się do ran i przyspieszają gojenie.

W przypadku oparzeń I stopnia można stosować preparaty w aerozolu chłodzące miejsce oparzenia i przyspieszające regenerację skóry. Nie powinno się dotykać miejsca oparzenia ani odrywać od skóry odzieży, która przyległa do rany. Nie wolno także przekłuwać powstałych pęcherzy.

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
Specjalista dermatologii i wenerologii

W przypadku rozległych oparzeń zewnętrznych lub oparzeń wewnętrznych nie wolno pić i jeść. Nie należy także zanurzać oparzonej osoby w zbiorniku z wodą ani okładać miejsc oparzonych śniegiem lub lodem. Błędem jest stosowanie na oparzoną skórę białka jaja kurzego, czy tłuszczu zwierzęcego np. smalcu ponieważ możemy doprowadzić do zakażenia bakteryjnego oparzonej powierzchni skóry.

Wacik nasączony spirytusem w celu działania dezynfekującego i przeciwbólowego można zastosować w przypadku oparzeń I stopnia, dotyczących małej powierzchni. Nie wolno stosować spirytusu w przypadku większych, otwartych ran oraz w przypadku pękniętych pęcherzy, gdyż taki zabieg sprawia dodatkowy ból. Osoby u których stwierdza się objawy wstrząsu powinny być ułożone na plecach z uniesionymi do góry nogami [1-2,5-6].

W przypadku oparzeń termicznych, wywołanych gorącymi płynami, bardzo istotne znaczenie ma jak najszybsze udzielanie pierwszej pomocy, ponieważ temperatura powyżej 55^oC wywołuje nieodwracalne uszkodzenie białka tkankowego i martwicę skóry. Przy temperaturze 70^oC proces uszkodzenia następuje bardzo szybko, bo już po zaledwie jednej sekundzie. W przypadku oparzeń parą wodną, na przykład z czajnika, o temperaturze ok. 100^oC należy jak najszybciej schłodzić oparzone miejsce zimną wodą przez ok. 15 do 30 minut i następnie postępować zgodnie z zasadami opisanymi powyżej. W przypadku oparzeń wywołanych pryskającym z patelni tłuszczem należy także miejsce oparzenia szybko schłodzić, ale tu gojenie jest znacznie dłuższe. Wrzący tłuszcz osiąga temperaturę ponad 200^oC i jednocześnie słabo przewodzi ciepło. Dlatego gdy chłodzimy oparzoną w ten sposób powierzchnię to schłodzeniu ulega tylko powierzchnia skóry natomiast głębsze warstwy tłuszczu są nadal gorące. Oparzenia takie należy schładzać przez ponad 30 minut.

Oparzenia chemiczne są bardzo bolesne i powodują szybkie powstanie zaczerwienienia lub szybko postępująca zmianę koloru skóry, w ich przebiegu mogą pojawić się także pęcherze lub złuszczanie naskórka. Oparzenia chemiczne powstają gdy do skóry, oczu lub przewodu pokarmowego przedostaną się składniki obecne w używanych w domu chemicznych środkach czystości, np. stężone zasady, kwasy, nadtlenek wodoru lub sole metali ciężkich. W przypadku takich oparzeń należy jak najszybciej zdjąć z oparzonej osoby ubranie zmoczone środkiem chemicznym i polewać oparzoną powierzchnię przez 5-10 minut dużą ilością zimnej wody. W przypadku gdy oparzenie zostało wywołane przez kwas to po spłukaniu wodą należy polać oparzone miejsce 3% roztworem sody oczyszczonej lub roztworem mydła. Z kolei w przypadku oparzeń wywołanych zasadami należy użyć 1% roztworu kwasu octowego lub soku z cytryny. Następnie należy założyć jałowy lub hydrożelowy opatrunek [1-2,5-6].

Oparzenia prądem elektrycznym z pozoru zwykle wydają się być błahe, a w rzeczywistości dotyczą nie tylko naskórka ale także skóry, tkanki podskórnej, mięśni i narządów wewnętrznych. Prąd może wywołać zaburzenia rytmu serca, w skrajnych sytuacjach kończące się zawałem i zatrzymaniem akcji serca. Udzielenie pierwszej pomocy w przypadku oparzeń prądem polega w pierwszej kolejności na odcięciu porażonej osoby od źródła prądu, wezwaniu lekarza i utrzymywaniu funkcji życiowych osoby poszkodowanej. Na miejsca oparzenia należy nałożyć jałowy opatrunek, a osobę oparzona należy przykryć kocem izotermicznym, dzięki któremu zmniejszamy utratę ciepła i ryzyko groźnych powikłań.

Oparzenia słoneczne rozwijają się zwykle po 1-4 godzinach od nasłonecznienia i zwykle są oparzeniami I lub II stopnia. Zwykle goja się dosyć szybko, bo już po 1-2 dniach. Zmiany należy szybko schłodzić pod zimna wodą. Ulgę przynoszą preparaty apteczne dostępne bez recepty, które wspomagają regenerację uszkodzonej skóry [1-2,5-6].

Oparzenia wymagające pomocy lekarza

Najczęściej oparzenie I stopnia nie wymaga pomocy lekarza. Wyjątkiem są sytuacje, gdy dotyczy ono niemowlęcia lub dziecka oraz gdy jest ono bardzo rozległe i bolesne. Konsultacji lekarskiej wymagają oparzenia I stopnia dotyczące twarzy, szyi, klatki piersiowej, krocza oraz oka lub jego okolic. Konsultacja lekarska jest wskazana ponadto przy oparzeniach przekraczających 3% powierzchni ciała. Wskazaniem do leczenia szpitalnego powinny być także występujące dreszcze, gorączka, osłabienie, bóle i zawroty głowy, które pojawiają się kilka godzin po oparzeniu. Leczenia szpitalnego wymagają także osoby z oparzeniem na obwodzie kończyny, z oparzeniami chemicznymi, elektrycznymi, z oparzeniami wewnętrznymi, z oparzeniem II stopnia obejmującym ponad 10% powierzchni ciała oraz osoby z oparzeniem III stopnia [1-6].

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii