Apteczka pierwszej pomocy – co należy posiadać na wypadek ran i oparzeń

Rana – definicja

Zgodnie z definicją raną nazywamy anatomiczne przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych (skóry, błony śluzowej) oraz znajdujących się głębiej tkanek pod wpływem działania czynnika uszkadzającego, którym może być uraz mechaniczny, uraz termiczny (oparzenia, odmrożenia), uraz chemiczny (np. chemią domową) oraz energia promienista (np. promieniami rentgenowskimi). Istnieje szereg podziałów ran. W zależności od sposobu czy mechanizmu działania siły, rozróżniamy następujące typy ran: cięte, kłute, tłuczone, szarpane, kąsane, postrzałowe. Z kolei biorąc pod uwagę ryzyko rozwoju zakażenia wyróżniamy rany o małym i o dużym ryzyku zakażenia [1-3].

Oparzenie- definicja

Oparzenie to uszkodzenie skóry i, w zależności od jego głębokości, także głębiej położonych tkanek oraz narządów w wyniku działania ciepła, żrących substancji chemicznych, prądu elektrycznego, promieniowania słonecznego lub promieniowania rentgenowskiego. Oparzenia dzielimy w zależności od głębokości na oparzenia I, II, III i IV stopnia. Najczęściej w warunkach domowych lub w przypadku nieszczęśliwych wypadków związanych z wyjazdami wakacyjnymi mamy do czynienia z oparzeniami I lub II stopnia. Pierwsze z nich obejmują naskórek, a jego objawami jest zaczerwienienie skóry i niewielki obrzęk. Z kolei w przypadku oparzenia II stopnia dodatkowo stwierdza się obecność pęcherzy [1-3].

Najczęstsze powody pojawiania się ran i oparzeń

W życiu codziennym stosunkowo często zdarzają nam się niewielkie rany, skaleczenia. Najczęściej do ich powstania w warunkach domowych dochodzi w kuchni. Skaleczenia powstają podczas krojenia chleba, sprzątania potłuczonego szkła, a niekiedy nawet przy niewłaściwym chwyceniu kartki papieru. Najczęściej w warunkach domowych mamy do czynienia z powstawaniem ran ciętych, rzadziej zdarzają się pozostałe rodzaje ran. Poza gospodarstwem domowym częściej zdarzają się rany szarpane.

Z kolei oparzenia mogą być spowodowane ogniem wydobywającym się z palnika kuchenki, przez wylany wrzątek, gorącą parę lub też przez żrący środek chemiczny, na przykład podczas sprzątania. Na szczęście zdecydowana większość oparzeń to oparzenia I i II stopnia.
U dorosłych oparzenia dotyczą częściej u osób obciążonych alkoholizmem, chorobami neurologicznymi, psychicznymi lub z demencją starczą.

Jak postępować z ranami?

1. W pierwszej kolejności należy obejrzeć miejsce zranienia i ocenić, czy będzie konieczna konsultacja z lekarzem. Szczególnie należy ocenić ranę pod kątem jej typu, głębokości, nasilenia krwawienia (gdy krwawienie jest nasilone konieczne jest zeszycie rany), stopnia jej zabrudzenia oraz obecności ciał obcych.
2. W przypadku gdy rana nie wymaga konsultacji lekarskiej pierwszym działaniem powinno być jej oczyszczenie. W tym celu zaleca się płukanie powierzchni rany wodą lub solą fizjologiczną. Następnie jej powierzchnię należy zdezynfekować za pomocą preparatu bakteriobójczego. 
3. Nie należy oczyszczać ran zbyt intensywnie gdyż może to doprowadzić do większego uszkodzenia tkanek. Ponadto nie należy stosować na powierzchnię rany preparatów zawierających w swoim składzie jodynę lub alkohol z uwagi na ich działanie drażniące oraz wysuszające.
4. W kolejnym etapie na ranę należy nałożyć opatrunek. Przy niewielkich skaleczeniach i otarciach wystarczający jest plaster z opatrunkiem, w przypadku większych skaleczeń – jałowy gazik przyklejony plastrem. Ponadto można stosować żele, które wspomagają proces gojenia m.in. poprzez zapewnienie optymalnych warunków do gojenia.
5. W przypadku ran rozległych podstawową kwestią jest zahamowanie krwawienia oraz szybkie wezwanie pomocy.
6. Jeżeli uszkodzona skóra miała kontakt ze żwirem lub piaskiem należy sprawdzić kiedy chory był szczepiony na tężec. Jeżeli miało to miejsce ponad 10 lat temu konieczna jest wizyta u lekarza w celu szczepienia i podania anatoksyny przeciwtężcowe [1-4].

Jak postępować z oparzeniami?

1. Oparzenie należy jak najszybciej schłodzić, najlepiej pod zimną bieżącą wodą. Najlepiej by temperatura wody wynosiła ok. 20 stopni, a polewanie należy kontynuować przez ok. 20 minut lub do momentu ustąpienia bólu, pieczenia. Kilkuminutowe chłodzenie nie tylko przyniesie ulgę, ale też obniży temperaturę tkanek i zapobiegnie dalszemu ich uszkodzeniu.
2. W przypadku gdy powrócą dolegliwości bólowe lub pieczenie należy ponownie rozpocząć schładzanie miejsca oparzenia.
3. W trakcie schładzania należy usunąć z okolicy oparzenia biżuterię.
4. Następnie, w zależności od tego czy są to oparzenia lekkie (I i II stopnia), czy ciężkie (III stopnia) należy rozpocząć leczenie domowe lub zgłosić się do lekarza w celu leczenia szpitalnego.
5. Powierzchowne oraz drobne oparzenia należy przemyć produktem do oczyszczania ran, delikatnie osuszyć za pomocą jałowej gazy i założyć czysty, wilgotny opatrunek. Można także zastosować produkty hydrożelowe, które zapobiegną nadmiernemu wysuszaniu rany i w efekcie ułatwią proces gojenia. W przypadku gdy oparzenie dotyczy palców rąk lub stóp należy pomiędzy palce włożyć gaziki lub kawałki bandaża w celu uniknięcia ich „sklejenia”.
6. W miarę możliwości należy unieruchomić miejsce oparzenia i unieść oparzoną część ciała.
7. Nie wolno odrywać przylgniętej do rany odzieży, przekłuwać pęcherzy ani dotykać rany oparzeniowej. Błędem jest smarowanie oparzonej powierzchni maściami, kremami, tłuszczami, piankami, białkiem jaja kurzego oraz przecieranie alkoholem.
8. W przypadku oparzeń ciężkich oparzone miejsca należy schładzać wodą jedynie przez kilka minut, aby nie doprowadzić do wyziębienia organizmu i jak najszybciej wezwać pogotowie. Leczenie szpitalne polega głównie na podawaniu środków przeciwbólowych, zapobieganiu wystąpienia zakażenia ran, choroby oparzeniowej w postaci wstrząsu hipowolemicznego (który jest wynikiem masywnej utraty płynów i elektrolitów przez oparzone powierzchnie) oraz niewydolności wielonarządowej. W niektórych sytuacjach może być zastosowane leczenie operacyjne, polegające na pokrywaniu powierzchni oparzonych przeszczepami skóry [1-5].

Domowa apteczka – co warto mieć

W domowej apteczce powinny znaleźć się podstawowe materiały opatrunkowe, takie jak jałowe gaziki, bandaże, plastry z opatrunkiem, plastry bez opatrunku, kompresy jałowe oraz żele przyspieszające gojenie. Ponadto obecny powinien być środek dezynfekujący, najlepiej w płynie lub w aerozolu. W apteczce domowej powinny być obecne także leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Warto mieć także tzw. akcesoria trwałe, czyli nożyczki i pęsetę.

Dr n.med. Oliwia Jakubowicz
specjalista dermatologii i wenerologii